Zatrudnienie młodocianych najczęściej dotyczy prac sezonowych, gdy potrzebna jest nam młoda osoba z chęcią do pracy i zapałem lub przyuczenia do zawodu, gdy chcemy wyszkolić młodego pracownika np. w celu dalszego zatrudnienia. Pracodawcy zatrudniając takie osoby powinni mieć na uwadze przepisy kodeksu pracy, w którym zatrudnieniu młodocianych poświęcony jest dział dziewiąty. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze informacje na ten temat.
Młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia. Pracodawca może zatrudnić taką osobę, pod warunkiem, że ukończyła gimnazjum oraz posiada zaświadczenie lekarskie, które stwierdza, że wykonywana praca nie zagraża jej zdrowiu. Według kodeksu pracy wyróżniamy dwie formy zatrudnienia młodocianych na umowę o pracę: w celu przygotowania zawodowego (tj. nauki zawodu lub przyuczenia do określonej pracy) oraz w celu wykonywania prac lekkich.
W pierwszym przypadku umowa o pracę w celu przygotowania do zawodu na podstawie art. 195 kodeksu pracy powinna być zawierana na czas nieokreślony i zawierać informację takie jak: rodzaj przygotowania zawodowego, czas trwania i miejsce przygotowania zawodowego, sposób dokształcania teoretycznego oraz wysokość wynagrodzenia. Stawki płacy minimalnej określone są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagrodzenia. Uzależnione są od roku nauki oraz od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej przypadającego na dany kwartał. Stawki procentowe kształtują się następująco: w pierwszym roku nauki nie mniej niż 4 % przeciętnego wynagrodzenia, w drugim roku jest to minimum 5%, natomiast w trzecim roku nie mniej niż 6 % przeciętnej miesięcznej płacy. Aktualne średnie miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowejwynosi 4181,49 zł, więc minimalne stawki płacy młodocianych wynoszą odpowiednio: 167,26zł, 209,07zł, 250,89zł. W przypadku przyuczania się do wykonywania określonej pracy przysługuje nie mniej niż 4% wynagrodzenia na powyższych zasadach.
Natomiast, jeżeli chodzi o zatrudnienie w celu wykonywania prac lekkich, praca ta nie może w żaden sposób powodować zagrożenia dla zdrowia młodocianego, życia czy rozwoju psychofizycznego, a także nie może utrudniać wypełniania obowiązku szkolnego. Pracodawca ma obowiązek zapoznać młodocianego z wykazem prac lekkich przed rozpoczęciem pracy. Wykaz ten nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, powinien być ustalony w regulaminie pracy lub w osobnym akcie i zatwierdzony przez inspektora pracy. Przed podpisaniem umowy pracodawca ma obowiązek pozyskać od młodocianego oświadczenie o zatrudnieniuu innego pracodawcy lub o niepozostawaniu w zatrudnieniu, ze względu na wymiar czasu pracy, który ulega sumowaniu w przypadku pozostania w stosunku pracy z więcej niż jednym pracodawcą. Tygodniowy wymiar czasu pracy w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekroczyć 12 godzin, ponadto w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych dzienny limit pracy wynosi 2 godziny. Natomiast w okresie ferii szkolnych, tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego maksymalnie może wynosić 35 godzin, z czego dzienny limit wynosi 7 godzin.
Kodeks pracy reguluje wiele zagadnień związanych z pracą młodocianych, m.in. to, że młodociani zatrudnieni na umowę o pracę nie mogą pracować w godzinach nocnych ani po godzinach. Jeżeli czas pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny młodocianemu przysługuje 30 minut przerwy. Istotne jest również to, że z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Warto zapoznać się ze szczególną uwagą z przepisami art. 200 – 205 k.p., które precyzują powyższe kwestie.
Składki ZUS i kwestie podatkowe
Młodociany jest zatrudniany na podstawie umowy o pracę, a co za tym idzie, jest obligatoryjnie objęty ubezpieczeniem społecznym, tj. emerytalnym, rentowym, chorobowym, wypadkowym oraz ubezpieczeniem zdrowotnym. Od osiągniętego przychodu ze stosunku pracy pracownika młodocianego jest obliczana i pobierana zaliczka na podatek dochodowy, przysługuje również prawo do odliczenia kosztów uzyskania przychodu oraz kwoty zmniejszającej podatek, na takich samych zasadach jak pozostali pracownicy. Pracodawca ma obowiązek wystawienia informacji PIT-11 mimo, że często ze względu na niskie dochody zaliczka na podatek wynosi 0 zł.
Refundacja wynagrodzeń pracowników młodocianych
Pracodawca może wystąpić z wnioskiem o zawarcie umowy o refundację wypłacanych wynagrodzeń młodocianych oraz składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli młodociany pobiera naukę w formie szkoleniowej w zawodzie określonym w wykazie zawodów, który jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wniosek ten należy złożyć w Wojewódzkiej Komendzie OHP. Pracodawca, który zatrudnia jedynie pracowników młodocianych może złożyć wniosek dotyczący maksymalnie trzech młodocianych, natomiast jeżeli zatrudnia również pracowników niebędących młodocianymi, maksymalna liczba osób objęta refundacją to trzykrotność zatrudnionych, którzy nie są młodocianymi w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Co jest bardzo istotne, pracodawca, który otrzymuje refundację jednocześnie zobowiązuje się do zatrudnienia młodocianego na podstawie umowy o pracę przez następne 6 miesięcy po zakończeniu przyuczenia zawodowego.
Zatrudnienie młodocianych na umowę zlecenie lub umowę o dzieło
Istnieje również możliwość zatrudnienia osób młodocianych na podstawie umowy cywilnoprawnej (tj. umowa o dzieło lub umowa zlecenie). W takim przypadku, aby umowa była ważna, konieczna jest zgoda (najlepiej w formie pisemnej) jednego z rodziców lub opiekuna prawnego. Przy umowie zlecenia, strony uzgadniają warunki umowy takie jak: rodzaj czynności, ramy organizacyjne oraz wynagrodzenie. Zgodnie z art. 746 k.c. umowa zlecenia może być wypowiedziana w każdej chwili przez obie strony.
Zleceniodawca nie ma obowiązku kierować młodocianych na badanie lekarskie czy szkolenie BHP. Jest natomiast zobowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Jeżeli chodzi o zleceniobiorcę nie dotyczą go regulacje o ochronie i uprawnieniach pracowniczych, o których mowa w kodeksie pracy m.in. wymiar czasu pracy, przerwy czy przysługujące urlopy wypoczynkowe.
Młodociani nieposiadający statusu ucznia zatrudnieni na umowę zlecenie obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz zdrowotnemu, dobrowolnie także chorobowemu. Natomiast osoby młodociane uczące się, z tego tytułu nie podlegają ubezpieczeniom społecznym ani zdrowotnym, dlatego z punktu widzenia pracodawcy jest to dość korzystne.Zasadniczo w przypadku zawarcia umowy o dzieło, podmiot zlecający nie opłaca żadnych składek do ZUS bez względu na status ucznia.
Opracowała Anita Czapiewska
Źródła:
Kodeks pracy,
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.,
